Deze week, dertig jaar geleden, kwam ik dolgelukkig het ziekenhuis uit, met mijn oudste dochter.
Het was een heftige bevalling na tweeënveertig weken zwangerschap én met een stuitligging.
Maar het meest heftige was dat in de verloskamer naast ons, een dochter levenloos ter wereld kwam.
Ook die moeder was die ochtend vol verwachting naar het ziekenhuis gekomen, zo goed als mogelijk voorbereid op de bevalling en op de komst op het kleine mensje.
Toen bij mij aan het begin van de avond de bevalling inzette, wist ik al dat er op diezelfde gang nog een bevalling bezig was, ook van een jonge vrouw, ook van hun eerste kind.
Ik voelde me verbonden met en gesteund door die andere moeder; ik was niet de enige die die het ultiem spannende en de pijn zou ondergaan.
Maar gaandeweg merkte ik door de reacties van alle mensen om mijn bed, dat er lichte paniek was in de aangrenzende kamer.
Eenmaal met mijn pasgeboren dochtertje in de kraamkamer, informeerde ik naar mijn buurvrouw.
Toen hoorde ik het vreselijke nieuws; tijdens de bevalling was de hartslag verdwenen en hun kleine meisje had het niet gered.
Letterlijk één deur verderop had het lot zo anders uitgepakt.
Een gezin dat toen thuiskwam met een lege maxi cosy.
Dat ben ik nooit vergeten.
Altijd weet ik, dat er ergens een gezin is, waar op deze dag, en op alle andere dagen, een kind mist.
Voor hun geen beschuit met muisjes, maar wel naweeën. Geen geboortekaartjes versturen, maar wel een beurs kruis. Geen post en cadeautjes uitpakken, maar wel pijnlijke borsten al de stuwing begint.

En precies op de dertigste verjaardag van mijn dochter, zie ik de prachtige advertentie van Stichting Still.
Dat kan geen toeval zijn en daar vraag ik dan graag aandacht voor!

Stichting Still is een stichting die géén subsidies ontvangt maar volledig afhankelijk is van donaties. Volledig transparant, eerlijk en integer.
Hun fotografen zetten zich met hart en ziel kosteloos in om gezinnen die allerlaatste herinnering op foto en film mee te geven.
Zodat ze niet vergeten worden. Dat mooie gezichtje, die piepkleine zachte voetjes, die laatste kus...
Moeilijk werk, maar wel mooi en waardevol.
Inmiddels verzorgen ze gemiddeld 45 fotoreportages per week.
Week in, week uit... Zo veel verdriet, zo veel liefde.

Stichting Still is een financieel kleine stichting, omdat ze niet veel nodig hebben in verhouding tot andere organisaties.
Ze hebben héél veel reis en parkeerkosten, twee dames in dienst om de coördinatie te regelen (24/7) , een klein kantoortje en kosten voor de telefoons, flyer en promomateriaal.Ze vragen daarom niet steeds om donaties, zij gebruiken wat ze nodig hebben en roeien met de riemen die ze hebben.
Zo simpel kan het zijn.
Eén keer per jaar organiseren ze een loterij, met de trekking op 5 December ter ere van Benthewaarmee Stichting Still begon.
Als de opbrengst goed is, dan kunnen ze als stichting een héél jaar “draaien” en alle jonge gezinnen die te maken krijgen met verlies van een kind of ouder helpen met het vastleggen van een laatste gezinsreportage.
Omdat alle andere acties die opgezet waren door ouders dit jaar niet door konden gaan ivm Corona, zijn ze extra afhankelijk van het succes van de loterij.
Willen jullie een paar lootjes te kopen?

Dat kan hier: https://stichtingstill.nl/loterij-2020/
(Dit jaar hebben ze met dank aan een sponsor die graag anoniem blijft héle simpele, maar mooie prijzen)

Klaproos

Mijn werk is niet altíjd somber en treurig.
Soms is er berusting, of opluchting na eindeloos lijden.
En er wordt soms ook erg gelachen bij het ophalen van veel vrolijke herinneringen.
Maar door de coronamaatregelen die nu gelden bij uitvaarten, zijn er veel schrijnende gevallen en is mijn werk extra verdrietig.
Een vrouw die zelf in quarantaine zit en niet aanwezig kan zijn bij de uitvaart van haar man.
Kinderen en kleinkinderen die in het buitenland wonen en niet naar Nederland kunnen reizen om afscheid te nemen van hun vader en opa.
Een dochter die zelf slapend wordt gehouden op de IC, en niet eens weet dat haar moeder is overleden.
En er is nog meer verdriet.
Niet samen afscheid kunnen nemen, niet een arm om je heen, niet uithuilen op een schouder van een vriendin.
Het raakt me als een moeder zegt dat het zo moeilijk is om straks na de uitvaart helemaal alleen naar huis te moeten. Dat ze niet kan koffie drinken met familie.
Dat ze niet samen met vrienden kan proosten op het leven van haar man.

Toen ik een paar jaar geleden met dit werk begon, koos ik voor een klaproos in mijn logo.

Een klaproos; symbool voor troost.

Mijn logo is ontworpen door Nelleke Verhoeff, en zij maakte ‘mijn’ klaproos van twee hartjes.

Troost en liefde.

En dat hoop ik, nu nóg meer dan anders, te geven in mijn werk.

Bij de kennismaking met de familie voelt het gek om geen hand te schudden.
In een warme stevige handdruk zit soms meer emotie dan in sommige woorden.
En als ik na de uitvaart afscheid wil nemen van de familie, staan we een beetje onwennig bij elkaar. Na het intensieve contact van de afgelopen week waarin we met elkaar zochten naar woorden en muziek, kunnen we elkaar nu niet omhelzen of een hand vasthouden.
Afstand nemen terwijl ik me zo verbonden voel.
Ik mis dat.

Het corona virus zorgt voor veranderingen op vele terreinen. In mijn werk zit het verschil niet alleen in het feit dat ik geen handen meer mag schudden.
In veel gevallen kan ik ook niet meer bij de familie thuis de afscheidsdienst voorbereiden, maar uitsluitend via telefoon en mail.

En gek genoeg; nu er slechts een beperkt aantal personen bij het afscheid aanwezig mag zijn, lijkt de behoefte aan een woorddienstbegeleider afgenomen.
Vindt men begeleiding niet nodig bij een afscheid in kleine kring?
Terwijl ik denk dat het juist nu van zoveel waarde is om waardig en troostrijk afscheid te nemen.
En dat er naast de uitvaartverzorger iemand de naasten kan ondersteunen bij de voorbereiding van het afscheid.
Met luisteren. Met het schrijven van een mooi levensverhaal.
Met verwoorden van dat wat zo moeilijk te benoemen is.
Met het doen van suggesties van passende muziek of gedichten.
Voor een zo mooi mogelijk afscheid. Een afscheid dat steun kan geven in de zware tijd die aanbreekt na de uitvaart, in de periode van rouw.

Ook nu in deze tijd zie ik hoe zinvol mijn werk is. Als dat kleinkind niet bij je op schoot kan kruipen en als je niet met al je dierbaren kunt samenzijn, is er een grote behoefte aan juiste woorden en krachtige muziek.

Ik voel me altijd bezwaard om aandacht te vragen voor mijn werk.
Maar meer dan anders zou ik juist nu wel van de daken willen schreeuwen hoe graag ik families help in deze zware periode.
Dan zal ik zo nabij mogelijk ter zijde staan. En dan schud ik geen handen.

Iedere woensdag, stipt om 5 uur, schoven zijn dochters met hun gezin aan tafel bij vader.
Tien jaar lang, sinds het overlijden van zijn vrouw, kookte hij voor de kinderen en kleinkinderen, elke week weer, tot aan zijn overlijden in mei van dit jaar. Linzensoep, zuurkool of boerenkool. Eenvoudige Hollandse pot.

De uitvaart werd geregeld. Met veel verdriet en in goede harmonie. De dochters wisten precies wat ze geregeld wilden hebben, en waar, en met welke woorden en muziek. En ook dat afscheid was toevallig weer op een woensdagmiddag.

Na zijn overlijden moesten de dochters van alles regelen. Abonnementen opzeggen, afspraken afzeggen, de as verstrooien. En het huis werd verkocht. Het opruimen van de woning ging gepaard met veel emotie, overal lagen herinneringen.
Vader was een man van weinig woorden. Over gevoelens praten deed hij al helemaal niet graag. De liefde voor zijn naasten liet hij merken door grote zorgzaamheid en kleine attenties. Even ongezien de fietsen nalopen van de kleinkinderen, zodat die altijd in orde waren. Een bloemetje neerzetten, dat je aantrof als je thuiskwam na een vakantie. Op de al eerder genoemde woensdagavonden lag er vanaf eind oktober meestal een chocoladeletter op je bord.
De voorwerpen die de familie tegenkwam met het leeghalen van het huis, vertelden allemaal hun eigen verhaal. De lelijke engel, die met kerst bovenin de boom moest hangen, de kerst-elpee van Heino die dan altijd werd gedraaid. De vele briefjes, de foto’s, de zelf gebouwde bedstee voor de kleinkinderen. Overal de brokjes voor de hond, die hij altijd in zijn zak stopte vóór hij op bezoek ging bij zijn kinderen.
En in de vriezer nog enkele porties linzensoep, zuurkool en boerenkool.

Over zes weken is de eerste kerst zonder vader.
Maar eerst zijn eigen geboortedag, de eerste verjaardag van hem waarin ze hem zo zullen missen.
De familie zal dan vast weer samenzijn. Zuurkool eten. Het is tenslotte 21 november………. weer een woensdag

Vandaag precies één jaar geleden overleed mijn vader. Hij was de laatste jaren ziek geweest en al meerdere keren waren wij al voor een laatste afscheid naar hem toe gegaan. Meerdere keren was het vals alarm. Tot die ochtend op 5 maart.
Hij had een hoge leeftijd bereikt, een mooi leven achter de rug,  woonde nog thuis met zijn vriendin en lag lekker in zijn eigen bed. Hij ontving nog geregeld bezoek, kon het goed vinden met de dames van de thuiszorg en met al die goede verzorging zou hij nog jaren kunnen doorleven. Dachten wij. Bijna tot aan zijn laatste dag behield hij zijn krachtige stem, zijn pretogen en zijn humor.

Een jaar later is het nu. Ik mis hem geregeld. De vader die altijd onder etenstijd opbelde, omdat hij wist dat hij ons thuis trof en niet heel lang hoefde te telefoneren. De vader die het liefst kapotte sokken droeg, want die zaten het lekkerst. De vader die zijn ongezouten mening gaf tegen iedereen. Die altijd blij was als je langskwam en die nooit verwijten maakte als je dat niet deed. Die zo trots op me was maar moeite had om hardop een compliment te geven. Die mij zo diep kon ontroeren op de enkele keren dat ik hem met tranen zag. Die met veel belangstelling kon informeren naar dingen waar je mee bezig was, maar zelf zoveel moeite had om zijn gevoelens echt te uiten. De vader die zo onverwacht geestig uit de hoek kon komen, en ook zo geestig bot kon zijn. Die zich zoveel zorgen kon maken om zijn dierbaren en schijt kon hebben aan wat mensen van hem dachten.

Op de dag van de uitvaart ging ik samen met mijn vriend naar de begraafplaats. Daar zouden we alle familie en vrienden ontmoeten, daar zou ik ook mijn kinderen treffen. En daar kwamen ze aanrijden. Zonder mijn bemoeienis waren ze er allemaal; keurig op tijd en keurig gekleed zoals opa dat kon waarderen. Met mijn volwassen kinderen bracht ik mijn vader weg. Die morgen besefte ik dat ik een generatie was opgeschoven.

Na een liefdevol afscheid lopen we de begraafplaats af. Ik stap in mijn auto en kijk naar de vertrekkende gasten. Net als de overledene zelf altijd, waren de meeste gasten vandaag goed gekleed. Men stapt met dure winterjassen en design schoenen in deftige auto’s. Ik zie een parkeerwachter lopen. En verderop nog één. En nog één; er komen een heleboel mannen in eenzelfde jasje naar de begraafplaats toe. Dan zie ik wat er op dat jasje staat geschreven; Satudarah. Mannen en vrouwen in zwarte jassen met gele letters en zonnebrillen. Tientallen motoren vullen de vrijgekomen parkeerplaatsen. In de verte staan politiewagens de boel te surveilleren.  

Ook dat is zo bijzonder van een openbare begraafplaats; het is één van de weinige plekken die wérkelijk voor iedereen toegankelijk zijn, waar je iedereen kunt treffen en waar iedereen welkom is.

De dood is zo groot, maar de liefde is groter
Herken je een kleur of een klank of een lach
De dood is zo groot, maar de liefde is groter
Dwars door de wolken is zichtbaar de zon
zie je een veertje, zomaar op straat
herken je een teken, een glimlach, een voetstap
valt je oog op een sieraad, een sleutel die weg was
een recept vol herinnering, een stad of muziek
dan stop je
en luistert
en koestert
en huivert
de dood is zo groot maar de liefde is groter
die stip aan de hemel, die schelp op het strand
de steen in het water, de stok op het pad
die zijn er niet zomaar, die zijn er voor jou
de dood is zo groot, maar de liefde is groter
en noem dan die naam, noem hem hard of heel zachtjes
maar noem dan die naam met heel je hart
zo zal die ene nooit volledig verdwijnen
Want de dood is zo groot maar de liefde is groter

 Karien Hermanns mei 2017

Als ik klaar bent met het schrijven van het levensverhaal, dan blijf ik nog met zoveel verhalen over. Maar je kunt nu eenmaal niet álles vertellen, daarvoor ontbreekt het domweg aan tijd. Zo vertel ik niet dat ze, als één van de oudsten in het grote gezin, soms de kleintjes op bed bracht. En dat ze hen dan kneep, als ze niet meteen stil waren. Of dat zij met dat hele grote gezin in een kleine arbeiderswoning woonden, waar de kinderen geen eigen kamer hadden, niet eens een eigen bed. En dat ze ging trouwen een paar dagen ná haar 21e verjaardag, omdat ze anders toestemming hadden moeten vragen aan hun ouders. Ze hadden die toestemming wel gekregen, maar ze wilden die belachelijke wet omzeilen.  Allemaal verhalen die niet alleen vertellen over haar leven, maar ook over de tijd van toen. Met als grootste verschil met nu, de grote rol die de natuur speelde in ieders leven. Men was veel meer buiten. Men was zich veel meer bewust van het verschil tussen dag en nacht en van de seizoenen. Als jong meisje heeft zij nog meegemaakt dat haar vader een wilsterflapper was. Wilsterflappers, dat waren mannen die gingen jagen op goudplevieren. Een erg onzeker bestaan. Soms ving hij weken niets, maar als dan opeens het weer omsloeg en er wintertrek uit het Oosten kwam, kwam vader thuis met zakken vol wilsters.

Wilsterflappen, kievitseieren zoeken, met een kruik naar bed, op de pof naar de kruidenier, de schillenboer die langs kwam……lang vervlogen tijden. Helaas kunnen niet alle verhalen die worden verteld tijdens de voorbereidende gesprekken worden genoemd tijdens het afscheid.

Na de uitvaart help ik even mee met het opruimen van de aula. Als ik naar buiten loop kom ik in de gang een vrouw tegen die duidelijk naar iets loopt te zoeken. “Kan ik u misschien helpen”. “Ja, ik zoek mijn man, die zou hier nu zijn”. De meeste bezoekers zitten nog in de koffieruimte dus ik bied aan met haar mee te lopen om haar man te zoeken. Ze verwacht niet dat haar man daar zal zitten. “Mijn man is overleden en is vorige maand hier gecremeerd, ik kom vandaag zijn as ophalen”.

We kijken elkaar aan en willen beide dat haar man gewoon binnen een kopje koffie zit te drinken.